อธิคมสทฺธมฺมปฺปติรูปกํ นาม อนธิคเต อธิคตมานิภาวาวหตฺตาฯ ยทคฺเคน วิปสฺสนาญาณสฺส อุปกฺกิเลโส, ตทคฺเคน ปฏิปตฺติสทฺธมฺมปฺปติรูปโกติปิ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ธาตุกถาติ มหาธาตุกถํ วทติฯ เวทลฺลปิฏกนฺติ เวตุลฺลปิฏกํฯ ตํ นาคภวนโต อานีตนฺติ วทนฺติฯ วาทภาสิตนฺติ อปเรฯ อพุทฺธวจนํ พุทฺธวจเนน วิรุชฺฌนโตฯ น หิ สมฺพุทฺโธ ปุพฺพาปรวิรุทฺธํ วทติฯ ตตฺถ สลฺลํ อุปฏฺฐเปนฺติ กิเลสวินยํ น สนฺทิสฺสติ, อญฺญทตฺถุ กิเลสุปฺปตฺติยา ปจฺจโย โหตีติฯ

อวิกฺกยมานนฺติ วิกฺกยํ อคจฺฉนฺตํฯ ตนฺติ สุวณฺณภณฺฑํฯ

น สกฺขิํสุ ญาณสฺส อวิสทภาวโตฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ

อิทานิ ‘‘ภิกฺขู ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา อเหสุ’’นฺติอาทินา วุตฺตเมว อตฺถํ การณโต วิภาเวตุํ ปุน ‘‘ปฐมโพธิยํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสูติ อตีเต กทา เต ปฏิสมฺภิทาวหํ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสุ? ปฐมโพธิกาลิกา ภิกฺขูฯ น หิ อตฺตสมฺมาปณิธิยา ปุพฺเพกตปุญฺญตาย จ วินา ตาทิสํ ภวติฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ ตทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อนฺตรหิโต นาม ภวิสฺสตีติ เอเตน อริยมคฺเคน อาสนฺนา เอว ปุพฺพภาคปฏิปทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโมติ ทสฺเสติฯ

ทฺวีสูติ สุตฺตาภิธมฺมปิฏเกสุ อนฺตรหิเตสุปิฯ อนนฺตรหิตเมว อธิสีลสิกฺขายํ ฐิตสฺส อิตรสิกฺขาทฺวยสมุฏฺฐาปิตโตฯ กิํ การณาติ เกน การเณน, อญฺญสฺมิํ ธมฺเม อนฺตรหิเต อญฺญตรสฺส ธมฺมสฺส อนนฺตรธานํ วุจฺจตีติ อธิปฺปาโยฯ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติ อนวเสสโต ปฏิปตฺติกฺกมสฺส ปริทีปนโตฯ ปฏิปตฺติ อธิคมสฺส ปจฺจโย วิเสสลกฺขณปฏิเวธภาวโตฯ ปริยตฺติเยว ปมาณํ สาสนสฺส ฐิติยาติ อธิปฺปาโยฯ

นนุ จ สาสนํ โอสกฺกิตํ ปริยตฺติยา วตฺตมานายาติ อธิปฺปาโยฯ อนาราธกภิกฺขูติ สีลมตฺตสฺสปิ น อาราธโก ทุสฺสีโลฯ อิมสฺมินฺติ อิมสฺมิํ ปาติโมกฺเขฯ วตฺตนฺตาติ ‘‘สีลํ อโกเปตฺวา ฐิตา อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิฯ

เอเตสูติ เอวํ มหนฺเตสุ สกลํ โลกํ อชฺโฌตฺถริตุํ สมตฺเถสุ จตูสุ มหาภูเตสุฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อญฺเญน เกนจิ อติมหนฺเตนปิ สทฺธมฺโม น อนฺตรธายติ, สมยนฺตเรน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, ตสฺมาฯ เอวมาหาติ อิทานิ วุจฺจมานาการํ วทติฯ

อาทานํ อาทิ, อาทิ เอว อาทิกนฺติ อาห ‘‘อาทิเกนาติ อาทาเนนา’’ติฯ เหฏฺฐาคมนียาติ อโธภาคคมนียา, อปายทุกฺขสฺส สํสารทุกฺขสฺส จ นิพฺพตฺตกาติ อตฺโถฯ คารวรหิตาติ ครุการรหิตาฯ ปติสฺสยนํ นีจภาเวน ปติพทฺธวุตฺติตา, ปติสฺโส ปติสฺสโยติ อตฺถโต เอกํ, โส เอเตสํ นตฺถีติ อาห ‘‘อปฺปติสฺสาติ อปฺปติสฺสยา อนีจวุตฺติกา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

กสฺสปสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

6. ลาภสกฺการสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. ทารุณสุตฺตวณฺณนา

[157] ถทฺโธติ กกฺขโฬ อนิฏฺฐสฺส ปทานโตฯ จตุปจฺจยลาโภติ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ปฏิลาโภฯ สกฺกาโรติ เตหิเยว ปจฺจเยหิ สุสงฺขเตหิ ปูชนา, โส ปน อตฺถโต สมฺปตฺติเยวาติ อาห ‘‘เตสํเยว…เป.… ลาโภ’’ติฯ วณฺณโฆโสติ คุณกิตฺตนาฯ อนฺตรายสฺส อนติวตฺตนโต อนฺตรายิโก อนตฺถาวหตฺตาฯ

ทารุณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. พฬิสสุตฺตวณฺณนา

[158] พฬิเสน จรติ, เตน วา ชีวตีติ พาฬิสิโกฯ เตนาห ‘‘พฬิสํ คเหตฺวา จรมาโน’’ติฯ อามิสคตนฺติ อามิสูปคตํ อามิสปติตํฯ เตนาห ‘‘อามิสมกฺขิต’’นฺติฯ ภินฺนาธิกรณานมฺปิ พาหิรตฺถสมาโส โหเตวาติ อาห ‘‘อามิเส จกฺขุทสฺสน’’นฺติฯ อโย วุจฺจติ สุขํ, ตพฺพิธุรตาย อนโย, ทุกฺขนฺติ อาห ‘‘ทุกฺขํ ปตฺโต’’ติฯ อสฺสาติ เอเตนฯ กตฺตุอตฺเถ หิ เอตํ สามิวจนํฯ ยถา กิเลสา วตฺตนฺติ, เอวํ ปวตฺตมาโน ปุคฺคโล กิเลสวิปฺปโยโค น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ยถา กิเลสมารสฺส กาโม, เอวํ กตฺตพฺโพ’’ติฯ

พฬิสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[159-160] อฏฺฐิกจฺฉปา วุจฺจนฺติ เยสํ กปาลมตฺถเก ติขิณา อฏฺฐิโกฏิ โหติ, เตสํ สมูโห อฏฺฐิกจฺฉปกุลํฯ มจฺฉกจฺฉปาทีนํ สรีเร ลมฺพนฺตี ปปตตีติ ปปตา, วุจฺจมานากาโร อยกณฺฏโกฯ อยโกสเกติ อโยมยโกสเกฯ กณฺณิกสลฺลสณฺฐาโนติ อตฺตนิกาปนสลฺลสณฺฐาโนฯ อยกณฺฏโกติ อโยมยวงฺกกณฺฏโกฯ นิกฺขมติ เอตฺถ อถาวรโตฯ ปเวสิตมตฺโต หิ โสฯ อิทานิ ตฺวํ ‘‘อมฺหาก’’นฺติ น วตฺตพฺโพฯ อิโต อนนฺตรสุตฺเตติ จตุตฺถสุตฺตมาหฯ

กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา

[161] มีฬฺหกาติ เอวํ อิตฺถิลิงฺควเสน วุจฺจมานาฯ คูถปาณกาติ คูถภกฺขปาณกาฯ อนฺโตติ กุจฺฉิยํฯ

มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อสนิสุตฺตวณฺณนา

[162] ‘‘อิเม ลาภสกฺการํ อนาหรนฺตา ชิฆจฺฉาทิทุกฺขํ ปาปุณนฺตู’’ติ เอวํ น สตฺตานํ ทุกฺขกามตาย เอวมาหาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ อนนฺตทุกฺขํ อนุโภติ อปราปรํ อุปฺปชฺชนกอกุสลจิตฺตานํ พหุภาวโตฯ

อสนิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[163] อจฺฉวิสยุตฺตาติ วา ทิทฺเธ คเตน คตทิทฺเธนฯ เตนาห ‘‘วิสมกฺขิเตนา’’ติฯ

ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ